Chào các bạn, tôi là Trần Duy Thuận đây. Hãy bắt đầu bằng một câu chuyện kinh điển: Một doanh nghiệp tại Việt Nam nhập khẩu một lô hàng từ Trung Quốc theo giá CIF Hải Phòng. Họ rất vui vì người bán đã lo hết cước tàu và bảo hiểm. Nhưng khi hàng về, con tàu bị trễ lịch, thủ tục thông quan kéo dài, và họ nhận được một hóa đơn khổng lồ cho phí DEM/DET và phí Storage. Họ thắc mắc: “Tại sao người bán trả cước biển mà tôi lại phải chịu những phí này?”.
Câu trả lời, và cũng là chìa khóa để kiểm soát chi phí trong thương mại quốc tế, nằm ở một từ khóa duy nhất: Incoterms. Hiểu sai về nó có thể khiến bạn mất hàng ngàn đô la. Bài viết này sẽ là kim chỉ nam giúp bạn lựa chọn đúng điều kiện giao hàng để tối ưu mọi chi phí logistics.
1. Incoterms là gì? Tóm tắt vai trò trong 30 giây
Incoterms (International Commercial Terms) là bộ các quy tắc thương mại quốc tế do Phòng Thương mại Quốc tế (ICC) ban hành, được công nhận và sử dụng trên toàn thế giới.
Vai trò cốt lõi của nó là phân chia 3 thứ quan trọng nhất giữa người mua (Buyer) và người bán (Seller):
- Trách nhiệm (Obligations): Ai phải làm gì? (ví dụ: ai thuê tàu, ai làm thủ tục hải quan).
- Rủi ro (Risks): Rủi ro về mất mát, hư hỏng hàng hóa được chuyển từ người bán sang người mua tại thời điểm/địa điểm nào?
- Chi phí (Costs): Ai chịu trách nhiệm thanh toán cho khoản chi phí nào? (ví dụ: ai trả cước biển, ai trả phí THC).
2. Phân tích chi tiết các Incoterms quan trọng nhất
2.1. EXW (Ex Works) – Giao tại xưởng: Rủi ro tối đa cho người mua
Diễn giải: Người bán chỉ cần chuẩn bị hàng sẵn sàng tại xưởng của họ. Trách nhiệm của họ kết thúc ngay khi hàng được đặt ở cửa kho.
Phân tích rủi ro: Đây là điều kiện rủi ro nhất cho người mua. Bạn (người mua) phải tự lo mọi thứ: bốc hàng lên xe tải tại xưởng người bán, vận chuyển nội địa, làm thủ tục hải quan xuất khẩu (một việc cực kỳ khó nếu bạn không có pháp nhân tại nước ngoài), thuê tàu, và mọi thủ tục tại cảng đến. Lời khuyên của tôi là người mới nhập khẩu nên tránh xa điều kiện này.
2.2. FOB (Free On Board) – Giao lên tàu: “Điểm cân bằng vàng” cho nhà nhập khẩu
Diễn giải: Trách nhiệm và chi phí của người bán kết thúc khi hàng hóa đã được đặt an toàn trên boong tàu tại cảng xuất khẩu đã chỉ định.
Ví dụ thực tế: “Công ty A tại Việt Nam mua 1 container đồ gỗ từ công ty B ở Trung Quốc theo điều kiện FOB Guangzhou. Điều này có nghĩa là:
- Bên bán (Công ty B) chịu: Chi phí vận chuyển từ xưởng ra cảng Guangzhou, chi phí làm thủ tục hải quan xuất khẩu, và toàn bộ Local Charges tại cảng Guangzhou (phí THC, phí niêm phong, phí chứng từ…).
- Bên mua (Công ty A) chịu: Chi phí thuê tàu (cước biển), bảo hiểm (nếu muốn), và toàn bộ Local Charges tại cảng Hải Phòng (THC, phí D/O…), cũng như thuế nhập khẩu và vận chuyển về kho.”
Lợi ích: Điều kiện này cho phép người mua toàn quyền kiểm soát quá trình vận chuyển quốc tế, giúp chủ động lựa chọn hãng tàu tốt, theo dõi lịch trình và tối ưu chi phí tại cảng đến.
2.3. CIF (Cost, Insurance, Freight) – Tiền hàng, Bảo hiểm, Cước phí: Sự tiện lợi và “cạm bẫy” cần né
Diễn giải: Người bán chịu trách nhiệm thuê tàu, trả cước biển và mua bảo hiểm cho lô hàng đến cảng đích.
Phân tích “cạm bẫy”:
- Mất quyền kiểm soát: Người mua không được chọn hãng tàu, không chủ động được lịch trình. Người bán thường sẽ chọn hãng tàu rẻ nhất để tối ưu lợi nhuận của họ, dẫn đến nguy cơ tàu trễ, dịch vụ kém.
- Rủi ro chi phí phát sinh: Dù người bán trả cước biển, nhưng điểm chuyển giao rủi ro là tại cảng đi. Mọi rủi ro về việc tàu trễ, dẫn đến phát sinh phí DEM/DET/Storage tại cảng đến, người mua phải gánh chịu.
- Local Charges tại cảng đến bị đội giá: Đại lý của người bán tại Việt Nam có thể thu các khoản Local Charges cao hơn nhiều so với mức thông thường để bù lại phần cước biển giá rẻ.
- Bảo hiểm tối thiểu: Bảo hiểm mà người bán mua theo điều kiện CIF thường chỉ là mức tối thiểu (loại C), có thể không đủ để chi trả cho các tổn thất lớn.
2.4. DDP (Delivered Duty Paid) – Giao đã nộp thuế: Lợi cho người mua, thách thức cho người bán
Diễn giải: Người bán chịu mọi chi phí và rủi ro để giao hàng đến tận cửa kho của người mua, bao gồm cả việc làm thủ tục và nộp thuế nhập khẩu.
Phân tích thách thức: Điều kiện này rất rủi ro cho người bán vì họ phải am hiểu sâu sắc về luật thuế và thủ tục hải quan của nước nhập khẩu. Bất kỳ chi phí phát sinh nào không lường trước được (ví dụ: thuế thay đổi, kiểm hóa…) đều do người bán chịu.
3. Case Study: So sánh chi phí thực tế giữa FOB và CIF
Xét một lô hàng 1 container 20 feet từ Shanghai về Hải Phòng:
Tình huống 1: Nhập khẩu theo giá FOB Shanghai
| Giá hàng hóa (FOB Price): | $10,000 |
| Cước biển (Người mua tự book): | $1,000 |
| Local charges tại Hải Phòng (cạnh tranh): | $200 |
| Tổng chi phí người mua phải trả: | $11,200 |
Ưu điểm: Chủ động, minh bạch, chi phí cảng đến được kiểm soát.
Tình huống 2: Nhập khẩu theo giá CIF Hải Phòng
| Giá hàng hóa (CIF Price): | $11,100 (Đã gồm O/F & I) |
| Local charges tại Hải Phòng (bị chỉ định): | $450 (Thường cao hơn) |
| Tổng chi phí người mua phải trả: | $11,550 |
Nhược điểm: Bị động, thiếu minh bạch, tổng chi phí cuối cùng cao hơn.
4. Incoterms® 2020: Những điểm mới cần lưu ý
Phiên bản Incoterms 2020 có một vài thay đổi so với 2010, trong đó đáng chú ý là:
- Điều kiện DAT (Giao tại bến) được thay thế bằng DPU (Giao tại điểm dỡ hàng), cho phép địa điểm giao hàng có thể là bất kỳ đâu, không chỉ là “bến”.
- Yêu cầu mức bảo hiểm tối thiểu cao hơn cho điều kiện CIP.
5. Bảng tổng hợp phân chia chi phí theo Incoterms
| Chi phí | EXW | FOB | CIF | DDP |
|---|---|---|---|---|
| Local Charges cảng đi | Người Mua | Người Bán | Người Bán | Người Bán |
| Cước biển (O/F) | Người Mua | Người Mua | Người Bán | Người Bán |
| Bảo hiểm (I) | Người Mua | Người Mua | Người Bán | Người Bán |
| Local Charges cảng đến | Người Mua | Người Mua | Người Mua | Người Bán |
| Rủi ro DEM/DET/Storage | Người Mua | Người Mua | Người Mua | Người Bán |
| Thủ tục HQ nhập khẩu | Người Mua | Người Mua | Người Mua | Người Bán |
6. Lời khuyên chiến lược từ chuyên gia
- Nếu bạn là NHÀ NHẬP KHẨU: Hãy luôn ưu tiên đàm phán mua hàng theo các điều kiện nhóm F (đặc biệt là FOB). Điều này cho phép bạn nắm quyền kiểm soát, chủ động về chi phí và giảm thiểu rủi ro.
- Nếu bạn là NHÀ XUẤT KHẨU: Việc báo giá CIF có thể hấp dẫn người mua hơn, nhưng hãy chắc chắn bạn tính toán đủ chi phí. Khi báo giá DDP, bạn phải cực kỳ am hiểu luật pháp tại nước nhập khẩu.
Kết luận
Incoterms không chỉ là một thuật ngữ kỹ thuật, nó là một công cụ đàm phán và quản trị rủi ro cực kỳ mạnh mẽ. Lựa chọn đúng điều kiện giao hàng sẽ giúp bạn nắm thế chủ động, kiểm soát chi phí và đảm bảo lợi nhuận cho hoạt động kinh doanh quốc tế của mình. Đừng chỉ nhìn vào giá bán, hãy nhìn vào Incoterms đi kèm với nó.
Nguồn tham khảo
Nội dung bài viết có tham khảo các quy định và thông lệ trong ngành từ:
- Phòng Thương mại Quốc tế (ICC): Quy tắc Incoterms® 2020.
https://iccwbo.org/ - Tổng cục Hải quan Việt Nam: Các quy định về thủ tục hải quan tương ứng với các điều kiện giao hàng.
https://www.customs.gov.vn/ - Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA): Các thông lệ về việc áp dụng Incoterms.
http://www.vla.com.vn/
