Chào bạn, tôi là Trần Duy Thuận đây. Trong xuất nhập khẩu, FOB (Free On Board) được coi là “huyền thoại”. Người người dùng FOB, nhà nhà dùng FOB. Cứ bán hàng là báo giá FOB.
Nhưng bạn có biết, theo khuyến cáo chính thức của ICC (Phòng Thương mại Quốc tế) trong các bản Incoterms gần đây (2010, 2020), việc dùng FOB cho hàng đóng trong Container hoặc Hàng không (Air) là KHÔNG CHÍNH XÁC và gây bất lợi rủi ro lớn cho người bán?
Giải pháp thay thế hoàn hảo chính là FCA (Free Carrier – Giao cho người chuyên chở). Bài viết này sẽ phân tích “khoảng trống rủi ro” chết người của FOB và lý do tại sao bạn nên chuyển sang FCA ngay hôm nay.
FCA (Free Carrier) là gì?
FCA có nghĩa là người bán hoàn thành trách nhiệm giao hàng khi đã giao hàng cho người chuyên chở (Carrier) do người mua chỉ định tại một địa điểm xác định trước.
Hai trường hợp giao hàng của FCA (Cần phân biệt rõ):
- Trường hợp A: Giao tại cơ sở của người bán (Kho Seller): Người bán chịu trách nhiệm bốc hàng lên xe tải của người mua. (Đây là điểm ưu việt hơn so với EXW – nơi người mua phải tự bốc, rất rủi ro).
- Trường hợp B: Giao tại địa điểm khác (Ví dụ: Kho ngoại quan, Bãi cảng, Sân bay): Người bán chở hàng đến đó. Hàng còn nằm trên phương tiện của người bán, chưa dỡ xuống. Người chuyên chở của người mua chịu trách nhiệm dỡ hàng.
“Cái bẫy” của FOB đối với hàng Container
Tại sao ICC nói FOB không phù hợp cho Container? Hãy nhìn vào quy trình vận hành thực tế:
1. Quy trình thực tế (Physical Flow)
Bạn không bao giờ mang container đặt trực tiếp lên boong tàu. Bạn làm như sau:
- Kéo container về kho đóng hàng.
- Hạ container tại bãi cảng (CY) hoặc kho CFS.
- Container nằm chờ ở bãi cảng từ 1-3 ngày (thậm chí lâu hơn nếu rớt tàu).
- Khi tàu đến, Cảng (chứ không phải bạn) mới dùng cần cẩu gắp container lên tàu.
2. Quy tắc rủi ro của FOB (Legal Flow)
FOB quy định: Rủi ro chỉ chuyển từ người bán sang người mua khi hàng “On Board” (Đã an tọa trên tàu).
💣 Khoảng trống rủi ro (The Risk Gap)
Từ lúc bạn hạ container tại bãi (Bước 2) đến lúc container được cẩu lên tàu (Bước 4) thường mất vài ngày. Trong thời gian này, hàng nằm trong sự kiểm soát của Cảng/Hãng tàu, không còn trong tay bạn.
Nếu chẳng may xảy ra hỏa hoạn, sét đánh, đổ vỡ tại bãi cảng trong 3 ngày chờ đợi đó:
- Theo FOB: Hàng chưa lên tàu -> Rủi ro vẫn thuộc về Người bán. Bạn phải đền bù dù không làm gì sai và không thể kiểm soát hàng.
- Theo FCA: Rủi ro chuyển ngay khi bạn giao container cho Cảng/Hãng tàu tại bãi (CY) -> Rủi ro thuộc về Người mua. Bạn an toàn tuyệt đối ngay khi xe qua cổng cảng.
FCA – “Chân ái” cho Vận tải Đa phương thức và Hàng Air
Đối với Hàng không (Air Freight)
Dùng thuật ngữ “FOB Nội Bài” hay “FOB Tân Sơn Nhất” là sai hoàn toàn về mặt kỹ thuật. Bạn không thể leo lên máy bay để giao hàng “On Board” được. Bạn chỉ giao cho hãng hàng không tại Nhà ga hàng hóa (TCS/NCTS/ALSC…).
FCA là điều kiện chính xác duy nhất để dùng cho đường hàng không, đường bộ và đường sắt.
Đối với Hàng Container đường biển
Như đã phân tích ở trên, FCA giúp điểm chuyển giao rủi ro (Risk Transfer Point) trùng khớp với điểm chuyển giao chi phí (Cost Transfer Point) trong thực tế vận hành container: Đó là tại Cổng cảng (Gate-in) hoặc Bãi hạ (CY).
So sánh nhanh FCA, FOB và EXW
Nhiều người dùng EXW (Giao tại xưởng) vì muốn nhàn. Nhưng FCA (Giao tại xưởng) còn tốt hơn vì bạn kiểm soát được chứng từ thuế.
| Tiêu chí | EXW (Tại xưởng) | FCA (Tại xưởng) | FOB (Đường biển) |
|---|---|---|---|
| Bốc hàng lên xe | Buyer chịu (Rủi ro cao cho Seller nếu xe Buyer làm hỏng hàng tại sân kho) | Seller chịu (Seller chủ động xe nâng, an toàn hơn) | Seller chịu |
| Thông quan Xuất khẩu | Buyer làm (Seller khó lấy tờ khai để hoàn thuế VAT) | Seller làm (Dễ dàng quản lý hồ sơ thuế) | Seller làm |
| Điểm chuyển rủi ro | Tại kho Seller (chưa bốc lên xe) | Ngay khi giao cho Carrier (đã bốc lên xe hoặc tại bãi cảng) | Khi hàng đặt lên boong tàu (On Board) |
| Khuyên dùng cho | Hàng nội địa, bán nhỏ lẻ | Mọi phương thức (Air, Sea, Road, Container) | Hàng Rời (Bulk), Lương thực xá, Dầu khí |
Giải quyết vấn đề Vận đơn (Bill of Lading) trong FCA
Trước đây, lý do duy nhất khiến các ngân hàng (L/C) ghét FCA là vì: Hãng tàu thường chỉ cấp Vận đơn “Received for shipment” (Đã nhận hàng để chở) khi nhận tại bãi, chứ không cấp Vận đơn “On Board” (Đã xếp lên tàu). Ngân hàng thì luôn đòi “On Board Bill”.
Incoterms 2020 đã thêm điều khoản mới: Người mua có thể chỉ thị cho Hãng tàu cấp Vận đơn On Board (On Board B/L) cho người bán sau khi hàng đã thực sự lên tàu, để người bán hoàn thiện bộ chứng từ thanh toán L/C. Điều này đã xóa bỏ rào cản cuối cùng của FCA.
Kết luận
Thói quen rất khó bỏ, nhưng nếu bạn là một nhà xuất khẩu hiện đại và hiểu luật, hãy chuyển từ FOB sang FCA đối với hàng Container.
- Bạn bán hàng Air? Hãy dùng FCA Noi Bai / FCA Tan Son Nhat.
- Bạn bán hàng Container? Hãy dùng FCA Cat Lai Port / FCA Haiphong Port.
Nó giúp bạn “ngủ ngon” hơn trong những ngày hàng nằm chờ ở cảng, vì bạn biết rằng trách nhiệm của mình đã kết thúc ngay khi chiếc xe container đi qua cổng cảng.
Nguồn tham khảo (References)
- ICC (International Chamber of Commerce): Incoterms® 2020 Rules.
https://iccwbo.org/business-solutions/incoterms-rules/
