Chào các bạn, tôi là Trần Duy Thuận đây. Hãy tưởng tượng bạn là một công ty thương mại (Trader) tại Việt Nam. Bạn tìm được nguồn hàng giá rẻ từ một nhà máy tại Trung Quốc và bán lại cho một khách hàng lớn tại Mỹ với biên lợi nhuận hấp dẫn.
Để tiết kiệm chi phí và thời gian, bạn yêu cầu nhà máy Trung Quốc gửi hàng thẳng sang Mỹ. Nhưng đây chính là lúc “cơn ác mộng” bắt đầu: Nếu trên Vận đơn (Bill of Lading) gửi cho khách Mỹ hiện tên người gửi là nhà máy Trung Quốc, khách hàng Mỹ sẽ biết nguồn hàng của bạn. Lần sau, họ sẽ liên hệ trực tiếp với nhà máy, cắt bỏ vai trò trung gian của bạn, và bạn mất khách vĩnh viễn.
Làm thế nào để hàng vẫn đi thẳng, nhưng chứng từ lại thể hiện rằng hàng xuất phát từ Bạn? Đó chính là lúc bạn cần đến “tuyệt chiêu” nghiệp vụ: Switch Bill of Lading (Switch B/L).
Switch Bill of Lading là gì? Hiểu về Mô hình “Giao dịch Tam giác”
Mô hình Cross-Trade (Giao dịch Tam giác/Ba bên)
Trước khi hiểu về Switch Bill, chúng ta cần hình dung sơ đồ 3 bên trong giao dịch này:
- Bên A (Supplier/Seller): Nhà sản xuất thực tế (Ví dụ: Nhà máy tại Thượng Hải, Trung Quốc).
- Bên B (Middleman/Trader): Người trung gian thương mại (Ví dụ: Công ty của bạn tại Việt Nam).
- Bên C (Buyer/Consignee): Người mua cuối cùng (Ví dụ: Nhà nhập khẩu tại Los Angeles, Mỹ).
Luồng hàng hóa: Đi thẳng từ A đến C (Trung Quốc -> Mỹ) để tối ưu chi phí vận chuyển, không qua Việt Nam.
Luồng chứng từ: Nếu để nguyên chứng từ gốc từ A gửi cho C, Bên B sẽ bị lộ. Do đó, chứng từ cần phải được “xử lý” ở giữa.
Định nghĩa Switch B/L
Switch Bill of Lading (Vận đơn chuyển đổi) không phải là một loại vận đơn đặc biệt. Thuật ngữ này dùng để chỉ hành động hủy bỏ bộ vận đơn đầu tiên (được phát hành cho người bán thực tế) và phát hành một bộ vận đơn mới (để gửi cho người mua cuối cùng) với các thông tin đã được thay đổi theo yêu cầu của người trung gian.
Mục đích tối thượng của Switch B/L là: Bảo mật thông tin nhà cung cấp để bảo vệ vai trò của người trung gian.
Quy trình Switch Bill: “Ảo thuật” với 2 Bộ Vận đơn
Trong một nghiệp vụ Switch Bill, sẽ luôn có sự tồn tại (nối tiếp nhau) của 2 bộ vận đơn. Hãy phân tích kỹ từng bộ:
Bộ Vận đơn 1 (Set 1: Supplier -> Trader)
Đây là bộ vận đơn gốc đầu tiên do hãng tàu/forwarder phát hành khi hàng được xếp lên tàu tại Trung Quốc.
- Shipper: Nhà máy A (Trung Quốc).
- Consignee: Công ty Thương mại B (Việt Nam) – hoặc Ngân hàng của B.
- Cảng xếp (POL): Thượng Hải.
- Cảng dỡ (POD): Los Angeles.
- Mục đích: Dùng để A chứng minh đã giao hàng và yêu cầu B thanh toán tiền. Bộ này tuyệt đối KHÔNG được gửi cho khách Mỹ (C).
Bộ Vận đơn 2 – Switch Bill (Set 2: Trader -> Buyer)
Sau khi B đã có trong tay bộ B/L 1, B sẽ yêu cầu hãng tàu/forwarder thực hiện “Switch” (đổi) sang bộ B/L 2 với thông tin mới:
- Shipper: Công ty Thương mại B (Việt Nam) – Đã thay đổi để giấu A.
- Consignee: Khách hàng C (Mỹ) – Đã thay đổi để C nhận hàng.
- Cảng xếp/dỡ: Vẫn giữ nguyên là Thượng Hải và Los Angeles. Tuy nhiên, đôi khi tên cảng xếp có thể được ghi chung chung (ví dụ: “China Ports”) nếu được phép.
- Mô tả hàng hóa: Giữ nguyên hoặc sửa lại tên thương mại/mã hàng theo yêu cầu của C (nhưng tổng số lượng, trọng lượng phải khớp thực tế).
- Mục đích: Dùng để B gửi cho C để C nhận hàng và thanh toán tiền cho B.
Điều kiện Tiên quyết và Quy trình Thực hiện
Quy tắc “Sống còn”: Thu hồi trước, Phát hành sau
Hãng tàu hoặc Forwarder chỉ được phép phát hành bộ Switch B/L (Bộ 2) sau khi đã thu hồi và hủy bỏ hoàn toàn bộ B/L đầu tiên (Bộ 1).
- Tại sao? Để đảm bảo tính duy nhất của chứng từ sở hữu. Nếu cả hai bộ cùng tồn tại, sẽ có 2 người cùng có quyền nhận lô hàng đó, gây ra rủi ro pháp lý khổng lồ cho hãng tàu.
- Cách làm: Nhà máy A gửi bộ B/L 1 cho B. B gửi trả lại (surrender) bộ B/L 1 đó cho văn phòng hãng tàu/forwarder và yêu cầu làm Switch.
Khi nào và Ở đâu thực hiện Switch Bill?
- Ai thực hiện: Thường được thực hiện bởi một công ty Forwarder thân tín của Bên B. Forwarder này phải có văn phòng hoặc đại lý tại cả nước xuất khẩu và nước trung gian để phối hợp.
- Mẹo chọn Forwarder: Bạn nên sử dụng House Bill of Lading (HBL) do Forwarder phát hành để dễ dàng thực hiện switch bill hơn. Việc yêu cầu hãng tàu (Shipping Line) switch Master B/L thường rất phức tạp, cứng nhắc và tốn kém.
Những Rủi ro cần lưu ý khi làm Switch Bill
1. Rủi ro Dòng tiền (Cash Flow)
Để lấy được bộ B/L 1 từ Nhà máy A để đi switch, bạn (Bên B) thường phải thanh toán hết tiền hàng cho A trước. Nếu bạn vốn yếu, cần tiền từ C mới trả được cho A, bạn sẽ gặp rắc rối to vì A sẽ không nhả B/L 1, và bạn không thể làm B/L 2 để đòi tiền C.
2. Sự khác biệt thông tin (Data Mismatch)
Khi làm Switch B/L, bạn chỉ được phép thay đổi thông tin thương mại. Bạn KHÔNG ĐƯỢC PHÉP thay đổi các thông tin vật lý đã được kiểm chứng như: Số container, số seal, Tổng trọng lượng (Gross Weight), Tổng số kiện. Nếu thông tin này bị sai lệch so với thực tế (Manifest), hàng sẽ bị hải quan cảng đích giữ lại.
3. Rủi ro về C/O (Giấy chứng nhận xuất xứ)
Nếu khách hàng C yêu cầu C/O để giảm thuế, việc này sẽ rất phức tạp vì C/O được cấp dựa trên người xuất khẩu thực tế (A). Bạn cần tư vấn kỹ với Forwarder về việc xin C/O giáp lưng (Back-to-back C/O) hoặc C/O form nước thứ 3 trong các trường hợp này.
Kết luận
Switch Bill of Lading là công cụ bảo vệ bí mật kinh doanh sống còn cho các công ty thương mại (Traders) và môi giới. Nó giúp bạn giữ vững vị thế trung gian trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tuy nhiên, đây là một kỹ thuật “dao hai lưỡi”. Để thực hiện trôi chảy, bạn cần hai thứ: Một dòng tiền đủ mạnh để chủ động thanh toán, và quan trọng hơn cả, một đối tác Forwarder cực kỳ am hiểu và tin cậy để thực hiện màn “ảo thuật” chứng từ này một cách chính xác, bảo mật và hợp pháp.
Nguồn tham khảo (References)
- FIATA (International Federation of Freight Forwarders Associations): Tổ chức quốc tế về giao nhận, cung cấp các hướng dẫn về vận đơn và thực hành tốt nhất.
https://fiata.org/
