Chào bạn, tôi là Trần Duy Thuận đây. Một container hàng điện tử rơi xuống biển trong cơn bão, một lô nông sản bị hỏng do hệ thống làm lạnh của tàu gặp sự cố, một kiện hàng giá trị bị mất cắp tại cảng trung chuyển… Những hình ảnh này chính là cơn ác mộng đối với bất kỳ ai làm trong ngành xuất nhập khẩu. Những rủi ro này tuy hiếm, nhưng một khi xảy ra, nó có thể xóa sổ toàn bộ lợi nhuận và thậm chí đẩy cả một doanh nghiệp vào tình thế khó khăn.
Vậy, ai sẽ là người chi trả cho những thiệt hại đó?
Rất nhiều doanh nghiệp lầm tưởng rằng hãng tàu sẽ đền bù toàn bộ giá trị lô hàng. Với kinh nghiệm của mình, tôi phải khẳng định rằng: đây là một hiểu lầm cực kỳ nguy hiểm. Sự thật là, trách nhiệm của họ rất, rất giới hạn.
Bài viết này sẽ là “tấm lá chắn” kiến thức, giải thích cặn kẽ tại sao bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu là một khoản đầu tư bắt buộc và cách nó hoạt động.
Hiểu lầm “Chết người”: Trách nhiệm của Người vận chuyển vs. Bảo hiểm Hàng hóa
Đây là điểm khác biệt cốt lõi mà mọi chủ hàng phải nắm vững để tránh những bất ngờ tài chính cay đắng.
Trách nhiệm của Người vận chuyển (Carrier’s Liability): Rất Giới hạn!
Theo các công ước hàng hải quốc tế (như Hague-Visby Rules), người vận chuyển (hãng tàu, hãng hàng không) chỉ chịu trách nhiệm bồi thường ở một mức rất thấp đã được quy định sẵn (ví dụ: khoảng 2 SDR/kg – tương đương vài đô la mỗi kg). Quan trọng hơn, họ được miễn trừ trách nhiệm trong 17 trường hợp, bao gồm các sự kiện bất khả kháng như thiên tai (Act of God), bão tố, chiến tranh, cướp biển, hoặc lỗi từ chính người gửi hàng (đóng gói sai quy cách)…
Ví von dễ hiểu: Trách nhiệm của người vận chuyển giống như bảo hiểm trách nhiệm dân sự bắt buộc của xe máy – nó chỉ đền bù một phần rất nhỏ cho bên thứ ba trong một vài trường hợp cụ thể, chứ không bảo vệ tài sản của chính bạn.
Bảo hiểm Hàng hóa (Cargo Insurance): Bảo vệ Toàn diện cho TÀI SẢN CỦA BẠN.
Đây là một hợp đồng hoàn toàn riêng biệt mà bạn (chủ hàng) mua từ một công ty bảo hiểm. Mục đích của nó là để bảo vệ toàn bộ giá trị thực của lô hàng trước các rủi ro mất mát, hư hỏng có thể xảy ra trong suốt quá trình vận chuyển.
Ví von dễ hiểu: Đây chính là gói bảo hiểm vật chất/thân vỏ toàn diện mà bạn mua thêm cho chiếc xe của mình. Dù tai nạn do bất kỳ lý do gì (trong phạm vi bảo hiểm), bạn sẽ được đền bù cho giá trị chiếc xe của mình.
Các Điều kiện Bảo hiểm Gốc London (Institute Cargo Clauses – ICC) – Tiêu chuẩn Toàn cầu
Hầu hết các hợp đồng bảo hiểm hàng hóa trên thế giới đều dựa trên bộ quy tắc do Hiệp hội Bảo hiểm London ban hành, gọi là Institute Cargo Clauses (ICC). Có 3 mức độ phổ biến: A, B, và C.
Điều kiện Bảo hiểm loại A (ICC A – All Risks / Bảo hiểm mọi rủi ro)
Phạm vi: Đây là điều kiện bảo hiểm rộng nhất và được khuyên dùng nhiều nhất. Nó bảo hiểm cho mọi rủi ro gây ra mất mát, hư hỏng cho hàng hóa, NGOẠI TRỪ các điểm loại trừ được quy định rõ trong hợp đồng (ví dụ: lỗi cố ý của người được bảo hiểm, hao hụt tự nhiên, đóng gói không phù hợp, rủi ro chiến tranh, đình công…).
Nên dùng cho: Hàng hóa có giá trị cao, hàng điện tử, hàng dễ vỡ, hàng nhạy cảm.
Điều kiện Bảo hiểm loại B (ICC B)
Phạm vi: Hẹp hơn loại A. Chỉ bảo hiểm cho các rủi ro được liệt kê đích danh, bao gồm các rủi ro chính của loại C cộng thêm các rủi ro như: động đất, núi lửa phun, sét đánh; nước cuốn trôi khỏi tàu; nước biển/sông/hồ tràn vào hầm hàng, container gây hư hỏng hàng hóa.
Điều kiện Bảo hiểm loại C (ICC C)
Phạm vi: Hẹp nhất, cung cấp mức độ bảo vệ cơ bản nhất. Chỉ bảo hiểm cho các rủi ro lớn, mang tính thảm họa và được liệt kê đích danh như: cháy hoặc nổ; tàu/sà lan bị mắc cạn, chìm hoặc lật úp; phương tiện vận chuyển đường bộ bị lật đổ hoặc trật bánh; đâm va; dỡ hàng tại cảng lánh nạn; và tổn thất chung.
Cách tính phí Bảo hiểm Hàng hóa (Công thức & Ví dụ thực tế)
Các yếu tố cấu thành
- Giá trị bảo hiểm (Insured Value – V): Là giá trị mà chủ hàng muốn được bảo hiểm. Theo thông lệ quốc tế, giá trị này thường được tính bằng 110% giá trị CIF (Cost, Insurance, Freight) của lô hàng.
Tại sao lại là 110%? 100% là giá trị hàng hóa cộng cước biển (giá CFR), và 10% là khoản lợi nhuận ước tính hoặc các chi phí phát sinh khác mà chủ hàng có thể bị thiệt hại.
Công thức suy ra:V = Giá CFR x 110%hoặcV = (Giá FOB + Cước biển) x 110%. - Tỷ lệ phí bảo hiểm (Insurance Rate – R): Là tỷ lệ phần trăm (%) do công ty bảo hiểm đưa ra. Tỷ lệ này phụ thuộc vào loại hàng, cách đóng gói, tuyến đường vận chuyển, loại tàu và điều kiện bảo hiểm (A, B hay C).
Công thức tính phí bảo hiểm (Insurance Premium – I)
Phí bảo hiểm (I) = Giá trị bảo hiểm (V) x Tỷ lệ phí (R)
Ví dụ thực tế
Một doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu một lô hàng may mặc có giá trị CFR (giá hàng và cước biển) đến cảng New York là $50,000 USD. Họ mua bảo hiểm theo điều kiện loại A với tỷ lệ phí (R) do công ty bảo hiểm cung cấp là 0.2%.
- Bước 1: Tính Giá trị bảo hiểm (V):
V = $50,000 x 110% = $55,000 USD - Bước 2: Tính Phí bảo hiểm phải trả (I):
I = $55,000 x 0.2% = $110 USD
Phân tích ví dụ: Chỉ với $110 USD, doanh nghiệp đã bảo vệ được toàn bộ tài sản và lợi nhuận kỳ vọng trị giá $55,000 USD trước những rủi ro bất ngờ trên biển.
Tổn thất chung (General Average) – Rủi ro “từ trên trời rơi xuống”
Tổn thất chung là gì? Đây là một nguyên tắc cổ xưa của luật hàng hải. Khi thuyền trưởng phải hy sinh một cách có chủ đích một phần tài sản (ví dụ: vứt bớt một số container xuống biển để tàu nhẹ hơn, chi phí cứu hộ khi tàu mắc cạn…) để cứu toàn bộ con tàu và số hàng còn lại, thì tất cả các chủ hàng có hàng trên chuyến tàu đó sẽ phải cùng nhau đóng góp theo tỷ lệ để bù đắp cho sự hy sinh này, bất kể hàng của họ có bị thiệt hại hay không.
Bảo hiểm giúp bạn như thế nào? Nếu bạn có mua bảo hiểm hàng hóa, công ty bảo hiểm sẽ thay bạn trả khoản đóng góp tổn thất chung này. Nếu không, bạn sẽ phải tự bỏ tiền túi, một con số có thể rất lớn và bất ngờ.
Kết luận
Rủi ro trong vận tải quốc tế là có thật, khó lường và trách nhiệm của người vận chuyển là rất giới hạn. Bảo hiểm hàng hóa không phải là một chi phí, mà là một khoản đầu tư vào sự an tâm và ổn định tài chính cho doanh nghiệp.
Lời khuyên cuối cùng của tôi: Chi phí cho một hợp đồng bảo hiểm chỉ là một phần rất nhỏ so với giá trị lô hàng, nhưng nó có thể cứu cả doanh nghiệp của bạn khi sự cố không may xảy ra. Đừng bao giờ vận chuyển hàng hóa quốc tế mà không có “tấm lá chắn” này.
