Trong thế giới thương mại toàn cầu hóa, việc vận chuyển một lô hàng từ điểm A đến điểm B hiếm khi chỉ đơn giản là một hành trình thẳng. Nó đòi hỏi sự kết hợp khéo léo của nhiều phương tiện, vượt qua nhiều biên giới và đối mặt với vô số thách thức trong chuỗi cung ứng. Đây chính là lúc vận tải đa phương thức (Multimodal Transport) phát huy vai trò không thể thiếu của mình.
Vậy vận tải đa phương thức chính xác là gì và nó vận hành như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu tất tần tật một cách chuyên sâu trong bài viết này.
Vận Tải Đa Phương Thức (Multimodal Transport) Là Gì?
Để đưa ra khái niệm vận tải đa phương thức một cách chính xác nhất, chúng ta cần dựa trên các quy chuẩn quốc tế và pháp luật Việt Nam. Theo Công ước của Liên Hợp Quốc về Vận tải Đa phương thức Quốc tế và được cụ thể hóa trong pháp luật Việt Nam (Theo khoản 1 Điều 2 Nghị định 87/2009/NĐ-CP), vận tải đa phương thức là gì được định nghĩa là việc vận chuyển hàng hóa bằng ít nhất hai phương thức vận tải khác nhau, trên cơ sở một hợp đồng vận tải đa phương thức duy nhất, từ một điểm ở một nước tới một điểm chỉ định ở một nước khác để giao hàng.
Để hiểu đơn giản, hãy phân tích 4 yếu tố cốt lõi đã làm nên sự khác biệt của nó:
- Ít nhất hai phương thức vận tải: Ví dụ, một lô hàng có thể đi bằng đường bộ (xe tải) ra cảng, sau đó đi bằng đường biển (tàu thủy) tới một quốc gia khác, và cuối cùng lại dùng đường bộ để giao tới kho của người nhận.
- Một hợp đồng duy nhất (Single Contract): Thay vì phải ký nhiều hợp đồng riêng lẻ với hãng xe tải, hãng tàu, chủ hàng chỉ cần ký một hợp đồng duy nhất với một bên.
- Một người chịu trách nhiệm duy nhất (Single Responsibility): Sẽ có một nhà điều hành vận tải đa phương thức (Multimodal Transport Operator – MTO) đứng ra chịu trách nhiệm cho toàn bộ hành trình của lô hàng, từ điểm nhận đầu tiên đến điểm giao cuối cùng.
- Một chứng từ vận tải duy nhất (Single Document): Toàn bộ quá trình được thể hiện qua một chứng từ vận tải đa phương thức, thường là Vận đơn Đa phương thức (FIATA Bill of Lading – FBL) hoặc các chứng từ tương đương do MTO phát hành.
Lưu ý khi so sánh vận tải đa phương thức và vận tải liên hợp (Intermodal Transport): Dù đều sử dụng nhiều phương thức vận tải, điểm khác biệt chính là vận tải liên hợp yêu cầu chủ hàng phải ký hợp đồng riêng lẻ với từng nhà cung cấp dịch vụ cho mỗi chặng. Ngược lại, vận tải đa phương thức đơn giản hóa mọi thứ dưới một hợp đồng và một đầu mối trách nhiệm duy nhất.
5 Lợi Ích Của Vận Tải Đa Phương Thức Đối Với Chuỗi Cung Ứng
Việc áp dụng hình thức này mang lại nhiều ưu điểm vận tải đa phương thức vượt trội:
- Tối ưu hóa chi phí và thời gian: Kết hợp các phương thức vận tải giúp tận dụng lợi thế về chi phí của đường biển/đường sắt và tốc độ của đường hàng không/đường bộ, tạo ra một giải pháp cân bằng hoàn hảo.
- Giảm thiểu thủ tục và rủi ro: Chỉ làm việc với một MTO duy nhất giúp đơn giản hóa việc quản lý, theo dõi và giảm bớt gánh nặng giấy tờ, đồng thời hạn chế rủi ro thất lạc, hư hỏng hàng hóa tại các điểm chuyển tiếp.
- Mở rộng phạm vi giao nhận: Hàng hóa có thể đến được những khu vực sâu trong nội địa mà không có cảng biển hay sân bay, thực hiện giao hàng tận nơi (last-mile delivery) một cách hiệu quả.
- Tăng tính linh hoạt và giảm tồn kho: Cho phép lựa chọn và thay đổi các tuyến đường, phương thức vận tải để phù hợp với yêu cầu của hàng hóa và tình hình thực tế, giúp chuỗi cung ứng trở nên linh hoạt, phản ứng nhanh hơn với thị trường.
- Tăng khả năng cạnh tranh cho hàng hóa: Giảm chi phí logistics và thời gian giao hàng giúp giá thành sản phẩm cạnh tranh hơn và đáp ứng tốt hơn yêu cầu của đối tác.
Phân Tích Chuyên Sâu Các Hình Thức Kết Hợp Vận Tải Đa Phương Thức
Đây là trái tim của vận tải đa phương thức, nơi sự sáng tạo trong logistics được thể hiện rõ nét nhất. Dưới đây là các hình thức vận tải đa phương thức phổ biến và mang tính chiến lược hiện nay.
1. Mô hình Sea – Air (Đường biển – Đường hàng không)
Đây là sự kết hợp kinh điển giữa chi phí hiệu quả của vận tải biển và tốc độ của vận tải hàng không.
- Quy trình hoạt động: Hàng hóa được vận chuyển bằng đường biển trên một chặng dài (ví dụ từ châu Á) đến một cảng trung chuyển chiến lược (hub, ví dụ Dubai, Singapore, Incheon). Tại đây, hàng sẽ được dỡ xuống, làm thủ tục và nhanh chóng chuyển lên máy bay để đi tiếp đến điểm đích cuối cùng (ví dụ châu Âu, châu Mỹ).
- Ưu điểm: Nhanh hơn 50% so với đường biển thuần túy và tiết kiệm đến 40% chi phí so với đường hàng không thuần túy.
- Nhược điểm: Chi phí cao hơn đường biển và đòi hỏi cơ sở hạ tầng tại cảng trung chuyển phải cực tốt.
- Trường hợp áp dụng lý tưởng: Hàng hóa có giá trị tương đối cao, cần giao nhanh hơn đường biển nhưng không quá khẩn cấp để phải dùng máy bay toàn chặng. Ví dụ: hàng điện tử, thời trang theo mùa, dược phẩm.
- Ví dụ thực tế: Một lô hàng điện thoại thông minh sản xuất tại Việt Nam cần giao sang Đức. Lộ trình: Xe tải chở từ nhà máy ở Bắc Ninh ra cảng Hải Phòng -> Tàu biển chở đến cảng Dubai, UAE -> Hàng không chở từ Dubai đến sân bay Frankfurt, Đức -> Xe tải giao đến kho của nhà phân phối.
2. Mô hình Road – Rail (Đường bộ – Đường sắt)
Mô hình này là xương sống của vận tải hàng hóa nội địa và xuyên biên giới trên đất liền.
- Quy trình hoạt động: Hàng hóa được gom tại kho bằng xe tải (road), vận chuyển đến một ga đường sắt (railway station). Tại đây, các container được cẩu lên toa tàu hỏa để đi một quãng đường dài. Khi đến ga đích, container lại được cẩu xuống xe tải và vận chuyển đến kho người nhận.
- Ưu điểm: Vận chuyển được khối lượng rất lớn, an toàn, ổn định, chi phí rẻ cho các tuyến đường dài và ít gây ô nhiễm môi trường hơn đường bộ.
- Nhược điểm: Kém linh hoạt, chỉ hoạt động được trên các tuyến có sẵn đường ray. Thời gian có thể chậm hơn đường bộ thuần túy nếu quãng đường ngắn.
- Trường hợp áp dụng lý tưởng: Vận chuyển hàng hóa nặng, cồng kềnh như vật liệu xây dựng, than đá, nông sản, hàng tiêu dùng giữa các thành phố lớn hoặc xuyên quốc gia (ví dụ tuyến đường sắt Á – Âu).
- Ví dụ thực tế: Một lô hàng nông sản từ các tỉnh miền Tây được xe tải tập kết về ga Sóng Thần (Bình Dương) -> Tàu hỏa chở ra ga Giáp Bát (Hà Nội) -> Xe tải phân phối đến các chợ đầu mối tại Hà Nội và các tỉnh lân cận.
3. Mô hình Sea – Road/Rail (Đường biển – Đường bộ/Đường sắt)
Đây là hình thức phổ biến và gần như bắt buộc trong hoạt động xuất nhập khẩu.
- Quy trình hoạt động: Hàng hóa được vận chuyển bằng tàu biển vượt đại dương đến cảng đích. Sau khi làm thủ tục thông quan, hàng sẽ được chuyển lên xe tải (road) hoặc tàu hỏa (rail) để đi sâu vào nội địa và giao đến tay người nhận cuối cùng.
- Ưu điểm: Kết hợp hoàn hảo giữa năng lực vận chuyển viễn dương của đường biển và khả năng phân phối linh hoạt của đường bộ/đường sắt.
- Nhược điểm: Thời gian thông quan tại cảng có thể là một điểm nghẽn nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng.
- Trường hợp áp dụng lý tưởng: Hầu hết mọi lô hàng xuất nhập khẩu bằng đường biển đều áp dụng mô hình này.
- Ví dụ thực tế: Một công ty nội thất Việt Nam xuất khẩu một container bàn ghế sang Mỹ. Lộ trình: Tàu biển chở từ Cảng Cát Lái (TP.HCM) đến Cảng Long Beach (California) -> Sau khi thông quan, container được xếp lên xe tải để giao đến một trung tâm phân phối ở bang Arizona.
4. Mô hình Road – Air (Đường bộ – Đường hàng không)
Đây là mô hình cơ bản nhưng cực kỳ quan trọng, là nền tảng cho mọi lô hàng vận chuyển bằng đường không.
- Quy trình hoạt động: Xe tải nhận hàng từ kho của người gửi (first-mile) và vận chuyển đến sân bay. Sau khi hàng được vận chuyển bằng máy bay đến sân bay đích, xe tải lại tiếp tục nhận hàng để giao đến tay người nhận cuối cùng (last-mile).
- Ưu điểm: Tốc độ cực nhanh, an toàn cao, phù hợp cho hàng hóa giá trị cao và nhạy cảm về thời gian.
- Nhược điểm: Chi phí vận tải rất cao so với các hình thức khác, bị giới hạn về khối lượng và kích thước hàng hóa.
- Trường hợp áp dụng lý tưởng: Vận chuyển hàng mẫu, tài liệu quan trọng, hàng hóa xa xỉ, thiết bị y tế khẩn cấp, hàng cần cho các sự kiện quốc tế.
- Ví dụ thực tế: Một lô hàng mẫu thời trang từ một nhà thiết kế ở Quận 3, TP.HCM cần gửi gấp sang New York. Lộ trình: Xe tải nhỏ nhận hàng -> Sân bay Tân Sơn Nhất -> Máy bay chở hàng đến Sân bay JFK, New York -> Xe tải giao hàng đến văn phòng đối tác ở Manhattan.
5. Mô hình Rail – Sea (Đường sắt – Đường biển) hay “Cầu cạn” (Land Bridge)
Đây là một mô hình chiến lược, giúp kết nối các khu vực sản xuất trong đất liền với các tuyến vận tải biển quốc tế một cách hiệu quả.
- Quy trình hoạt động: Hàng hóa từ một khu công nghiệp sâu trong nội địa được vận chuyển bằng đường sắt ra một cảng biển lớn. Tại đây, container được chuyển lên tàu biển để xuất khẩu đi các châu lục khác. Mô hình này biến một đoạn đường sắt dài thành một “cây cầu” trên cạn nối liền các vùng sản xuất với đại dương.
- Ưu điểm: Giảm đáng kể chi phí và thời gian vận chuyển nội địa so với đường bộ trên quãng đường dài. Tăng cường khả năng kết nối cho các trung tâm công nghiệp không gần biển.
- Nhược điểm: Đòi hỏi sự đồng bộ cao về hạ tầng giữa đường sắt và cảng biển.
- Trường hợp áp dụng lý tưởng: Hàng hóa sản xuất tại các vùng công nghiệp nội địa của Trung Quốc, Nga hoặc châu Âu cần xuất khẩu qua đường biển.
- Ví dụ thực tế: Tuyến đường sắt Á-Âu (China-Europe Railway Express) là một “cầu cạn” điển hình. Hàng điện tử từ Trùng Khánh, Trung Quốc được chở bằng tàu hỏa đến Hamburg, Đức, sau đó có thể được chuyển lên tàu biển để đi tiếp đến các nước Bắc Âu hoặc Anh.
6. Mô hình Inland Waterway – Sea (Đường thủy nội địa – Đường biển)
Mô hình này rất phổ biến ở những khu vực có mạng lưới sông ngòi, kênh rạch phát triển như Việt Nam (Đồng bằng sông Cửu Long) hay châu Âu (sông Rhine, Danube).
- Quy trình hoạt động: Các sà lan (barge) có sức chứa vừa và nhỏ sẽ đi sâu vào các kênh rạch, các cảng sông nội địa để thu gom hàng hóa (nông sản, vật liệu xây dựng…). Sau đó, sà lan sẽ vận chuyển hàng ra các cảng biển lớn, nơi hàng hóa được xếp lên các tàu mẹ (mother vessel) để đi các tuyến quốc tế.
- Ưu điểm: Chi phí cực kỳ cạnh tranh cho hàng hóa khối lượng lớn, cồng kềnh. Giảm tải cho hệ thống đường bộ ven sông, ven biển.
- Nhược điểm: Tốc độ chậm, phụ thuộc vào thủy triều và điều kiện luồng lạch.
- Trường hợp áp dụng lý tưởng: Gom hàng nông sản (lúa gạo, trái cây), vật liệu xây dựng (cát, đá), than đá, thức ăn chăn nuôi từ các vùng sản xuất dọc theo sông để xuất khẩu.
- Ví dụ thực tế: Lúa gạo được thu mua và xay xát tại các nhà máy ở Cần Thơ, sau đó được xếp lên sà lan. Sà lan di chuyển theo sông Hậu ra cụm cảng Cái Mép – Thị Vải, nơi gạo được chuyển lên các tàu container lớn để xuất khẩu đi châu Phi.
Quy Trình Vận Tải Đa Phương Thức Diễn Ra Như Thế Nào?
Một quy trình vận tải đa phương thức điển hình do MTO điều phối bao gồm các bước sau:
- Tiếp nhận yêu cầu & Tư vấn: MTO nhận thông tin lô hàng và tư vấn giải pháp, tuyến đường tối ưu nhất.
- Ký kết hợp đồng: Hai bên ký một hợp đồng vận tải đa phương thức duy nhất.
- Thực hiện vận chuyển chặng đầu: MTO điều xe tải đến lấy hàng tại kho của người gửi và chở ra cảng/ga/sân bay.
- Thực hiện thủ tục hải quan (Customs Clearance): MTO thay mặt chủ hàng thực hiện các thủ tục hải quan xuất khẩu.
- Vận chuyển chặng chính: Hàng hóa được xếp lên tàu biển/máy bay/tàu hỏa để đi chặng đường dài nhất.
- Chuyển tải và làm thủ tục tại điểm đích: Hàng đến cảng/sân bay đích, MTO tiếp tục làm thủ tục hải quan nhập khẩu và chuyển tải sang phương tiện vận tải nội địa.
- Giao hàng và hoàn tất: Hàng được giao đến kho người nhận, ký nhận và hoàn tất các chứng từ.
Khi Nào Doanh Nghiệp Nên Lựa Chọn Dịch Vụ Vận Tải Đa Phương Thức?
Doanh nghiệp nên cân nhắc lựa chọn dịch vụ vận tải đa phương thức khi:
- Thực hiện vận chuyển hàng hóa quốc tế, xuyên lục địa.
- Điểm đi và điểm đến không thể kết nối bằng một phương thức vận tải duy nhất.
- Cần cân bằng tối ưu giữa yếu tố Tốc Độ – Chi Phí – An Toàn cho lô hàng.
- Muốn đơn giản hóa quy trình logistics, giảm thiểu nhân sự quản lý và chỉ làm việc với một đầu mối chịu trách nhiệm duy nhất.
Kết luận
Vận tải đa phương thức không chỉ đơn thuần là việc “ghép nối” các phương tiện. Nó là một giải pháp logistics toàn diện, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc, khả năng lập kế hoạch và mạng lưới đối tác toàn cầu. Hiểu rõ bản chất và các hình thức của nó sẽ giúp các doanh nghiệp đưa ra những quyết định sáng suốt, xây dựng một chuỗi cung ứng linh hoạt, hiệu quả và có sức cạnh tranh cao trên thị trường quốc tế. Khi lựa chọn đối tác, doanh nghiệp nên tìm hiểu kỹ về các công ty vận tải đa phương thức uy tín để đảm bảo lô hàng được giao nhận an toàn và hiệu quả.
Nguồn tham khảo:
