Chào các bạn, tôi là Trần Duy Thuận đây. Trong thanh toán quốc tế, các doanh nghiệp thường đứng giữa hai thái cực: Chuyển tiền (T/T) thì rất nhanh nhưng cực kỳ rủi ro (ai chuyển trước người đó “nắm đằng lưỡi”), còn Thư tín dụng (L/C) thì rất an toàn nhưng phí lại quá cao và thủ tục rườm rà.
Vậy có giải pháp nào nằm ở giữa, cân bằng được lợi ích của cả hai bên, rẻ hơn L/C nhưng an toàn hơn T/T không? Câu trả lời là Thanh toán Nhờ thu (Documentary Collection).
Tuy nhiên, đây là một con dao hai lưỡi. Nếu không hiểu rõ sự khác biệt giữa hai hình thức con của nó là D/P và D/A, nhà xuất khẩu có thể mất trắng lô hàng mà không kiện được ai. Bài viết này sẽ là cẩm nang giúp bạn sử dụng công cụ này một cách thông minh và an toàn.
Thanh toán Nhờ thu là gì? Vai trò thực sự của Ngân hàng
Thanh toán Nhờ thu (Documentary Collection) là phương thức thanh toán mà trong đó, Nhà xuất khẩu (Người bán) sau khi giao hàng sẽ ủy thác cho ngân hàng của mình xuất trình bộ chứng từ hàng hóa cho Nhà nhập khẩu (Người mua) thông qua ngân hàng của họ để thu tiền.
Mọi giao dịch Nhờ thu quốc tế hiện nay đều tuân thủ theo quy tắc URC 522 (Uniform Rules for Collections) do Phòng Thương mại Quốc tế (ICC) ban hành.
Sự khác biệt cốt lõi với L/C: Ngân hàng chỉ là “Người đưa thư”
Đây là điểm quan trọng nhất bạn cần nhớ để quản trị rủi ro:
- Trong L/C: Ngân hàng đóng vai trò là người Bảo lãnh/Cam kết trả tiền (Bank’s Credit). Nếu chứng từ hợp lệ, ngân hàng phải trả tiền dù người mua có phá sản.
- Trong Nhờ thu: Ngân hàng chỉ đóng vai trò là người Trung gian thu hộ (Agent). Ngân hàng không có trách nhiệm phải trả tiền nếu người mua từ chối thanh toán hoặc không đủ khả năng chi trả.
Phân biệt “Sinh tử”: D/P (Trả ngay) vs. D/A (Trả chậm)
Trong phương thức Nhờ thu, có hai cách để người mua lấy được bộ chứng từ (để đi nhận hàng). Sự lựa chọn này quyết định mức độ rủi ro của người bán.
1. D/P (Documents against Payment) – Nhờ thu trả ngay
Cơ chế: “Tiền trao cháo múc”. Ngân hàng thu hộ chỉ giao bộ chứng từ cho người mua SAU KHI người mua đã thực hiện thanh toán đầy đủ số tiền.
- Độ an toàn cho Người bán: Khá cao. Vì nếu người mua không trả tiền, họ sẽ không có chứng từ để lấy hàng. Hàng hóa vẫn thuộc quyền kiểm soát của người bán (thông qua đại lý vận tải).
- Rủi ro: Người mua có thể từ chối nhận hàng khi hàng đã đến cảng đích. Lúc này người bán không mất hàng, nhưng sẽ tốn chi phí vận chuyển quay về hoặc bán rẻ tại chỗ.
2. D/A (Documents against Acceptance) – Nhờ thu trả chậm
Cơ chế: “Bán chịu”. Ngân hàng thu hộ sẽ giao bộ chứng từ cho người mua ngay sau khi người mua Ký chấp nhận (Accept) lên Hối phiếu (Bill of Exchange), cam kết sẽ trả tiền vào một ngày xác định trong tương lai (ví dụ: 30, 60, 90 ngày).
- Độ an toàn cho Người bán: Rất thấp (Cực kỳ Rủi ro).
- Rủi ro thực tế: Người mua đã lấy được chứng từ -> Lấy được hàng -> Đem bán lấy tiền. Đến ngày đáo hạn thanh toán, nếu người mua không trả tiền (do phá sản hoặc lừa đảo), ngân hàng sẽ không chịu trách nhiệm. Người bán mất cả hàng lẫn tiền.
Bảng so sánh D/P và D/A
| Tiêu chí | D/P (Nhờ thu trả ngay) | D/A (Nhờ thu trả chậm) |
|---|---|---|
| Điều kiện nhận chứng từ | Phải thanh toán tiền ngay | Chỉ cần ký chấp nhận nợ |
| Thời điểm người bán nhận tiền | Ngay khi người mua lấy chứng từ | Trong tương lai (khi hối phiếu đáo hạn) |
| Kiểm soát hàng hóa | Người bán giữ quyền kiểm soát cho đến khi nhận tiền | Người bán MẤT quyền kiểm soát ngay khi người mua ký nợ |
| Rủi ro cho Người bán | Trung bình (Rủi ro khách bỏ hàng) | Rất cao (Rủi ro mất trắng) |
Quy trình Thanh toán Nhờ thu (7 Bước)
Quy trình này đơn giản hơn L/C nhưng chặt chẽ hơn T/T:
- Ký hợp đồng: Hai bên thống nhất phương thức thanh toán là D/P hoặc D/A.
- Giao hàng: Người bán giao hàng cho hãng tàu và lấy Vận đơn gốc (Original B/L).
- Gửi chứng từ: Người bán lập Hối phiếu và gửi kèm bộ chứng từ gốc cho ngân hàng của mình (Ngân hàng Nhờ thu – Remitting Bank).
- Chuyển chứng từ: Ngân hàng Nhờ thu gửi bộ chứng từ sang cho ngân hàng của người mua (Ngân hàng Thu hộ – Collecting Bank).
- Thông báo: Ngân hàng Thu hộ thông báo cho Người mua rằng chứng từ đã đến và yêu cầu thanh toán/chấp nhận.
- Thanh toán/Chấp nhận:
- Nếu là D/P: Người mua nộp tiền -> Ngân hàng giao chứng từ.
- Nếu là D/A: Người mua ký lên hối phiếu -> Ngân hàng giao chứng từ.
- Chuyển tiền: Ngân hàng Thu hộ chuyển tiền về cho Ngân hàng Nhờ thu để báo có cho Người bán.
Khi nào nên dùng Nhờ thu thay vì L/C?
Không phải lúc nào cũng cần dùng “dao mổ trâu” (L/C) để giết gà. Nhờ thu là lựa chọn tối ưu khi:
- Đã có sự tin tưởng: Hai bên đã giao dịch nhiều lần, có lịch sử thanh toán tốt.
- Muốn tiết kiệm chi phí: Phí nhờ thu thường rẻ hơn phí L/C rất nhiều và quy trình xử lý chứng từ nhanh hơn.
- Thị trường ổn định: Nước nhập khẩu có nền kinh tế và chính trị ổn định, hệ thống pháp luật rõ ràng để có thể kiện tụng nếu D/A bị bùng nợ.
- Hàng hóa có tính thanh khoản cao: Nếu người mua từ chối nhận hàng (D/P), bạn có thể dễ dàng bán lại lô hàng đó cho người khác tại cảng đến.
Kết luận
Thanh toán Nhờ thu là một công cụ tài chính linh hoạt, “dễ thở” hơn L/C nhưng đòi hỏi sự tỉnh táo cao độ của người bán.
Lời khuyên cuối cùng của chuyên gia: “Nếu chọn D/P, hãy chắc chắn rằng khách hàng thực sự muốn mua hàng (để tránh việc hàng đến nơi họ bỏ cọc). Nếu chọn D/A, hãy coi như bạn đang cho vay tín chấp. Chỉ làm D/A với đối tác ruột, hoặc tốt nhất là mua thêm Bảo hiểm Tín dụng Thương mại (Trade Credit Insurance) để bảo vệ dòng tiền của mình.”
Nguồn tham khảo (References)
- ICC (International Chamber of Commerce) – URC 522: Văn bản gốc quy định các quy tắc thống nhất về Nhờ thu, là cơ sở pháp lý cho mọi tranh chấp.
https://iccwbo.org/
